قهوه آندر و اور چیست؟راهنمای جامع استخراج متعادل قهوه

مفهوم استخراج در قهوه و اهمیت تعادل آن

در دنیای قهوه، واژه‌ی «استخراج» یا Extraction یکی از بنیادی‌ترین مفاهیمیه که کیفیت نهایی هر فنجون رو تعیین می‌کنه. فرقی نداره با فرنچ‌پرس قهوه درست می‌کنی، اسپرسو می‌گیری یا با وی۶۰ کار می‌کنی؛ هر روش دم‌آوری در نهایت تلاش می‌کنه استخراجی متعادل از ترکیبات محلول در دانه‌ی قهوه به‌دست بیاره.

وقتی آب با پودر قهوه تماس پیدا می‌کنه، مجموعه‌ای از واکنش‌ها اتفاق می‌افته. آب در نقش حلال عمل می‌کنه و به ترتیب ترکیبات مختلف قهوه رو حل می‌کنه:
در چند ثانیه‌ی اول، اسیدها و طعم‌های تند و میوه‌ای آزاد می‌شن، بعد از اون قندها و ترکیبات شیرین‌کننده وارد فنجون می‌شن، و در انتها روغن‌ها و ترکیبات تلخ و سنگین استخراج می‌شن.
به همین دلیله که زمان، دما، درجه‌ی آسیاب و نسبت قهوه به آب اهمیت زیادی دارن — چون هر کدوم روی سرعت و میزان استخراج تأثیر مستقیم می‌ذارن.

اگر این تعادل به هم بخوره، نتیجه دو حالت کلی داره:

1. آندر اکستراکشن (Under Extraction) – یعنی قهوه به‌اندازه‌ی کافی عصاره‌گیری نشده.

2. اور اکستراکشن (Over Extraction) – یعنی از قهوه بیش‌ازحد عصاره‌گیری شده.

استخراج مطلوب (Balanced Extraction) یعنی چه؟

در یک فنجان قهوه‌ی ایده‌آل، مزه‌ها در تعادل هستن؛ نه خیلی ترش، نه تلخ، نه بی‌بدن. به‌طور متوسط، میزان استخراج مطلوب در محدوده‌ی ۱۸ تا ۲۲ درصد از جرم خشک قهوه است — عددی که در صنعت قهوه به آن Extraction Yield یا EY می‌گویند.

این یعنی اگر ۱۸ تا ۲۲ درصد از مواد جامد قهوه در فنجون حل بشن، قهوه معمولاً طعمی متعادل خواهد داشت. البته این عدد مطلق نیست و بسته به نوع دانه، میزان رست (Roast Level)، و روش دم‌آوری ممکنه تغییر کنه. برای مثال:

قهوه‌های روشن‌تر (Light Roast) معمولاً نیاز به استخراج طولانی‌تر یا دمای بالاتر دارن.

قهوه‌های تیره‌تر به استخراج کوتاه‌تر و دمای کمتر تمایل دارن، چون ترکیبات تلخ در اون‌ها زودتر آزاد می‌شن.

به زبان ساده: اگر استخراج بیش از حد باشه، طعم قهوه تلخ و خشک می‌شه؛ اگر استخراج کم باشه، طعم ترش، نارس یا شبیه لیموترش پیدا می‌کنه.

آندر اکستراکشن (Under Extraction) چیست و چطور آن را تشخیص دهیم؟

آندر اکستراکشن یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که در دم‌آوری قهوه رخ می‌دهد، به‌ویژه برای کسانی که تازه شروع به کار با آسیاب‌های دستی یا دستگاه اسپرسوساز کرده‌اند.
در ساده‌ترین تعریف، وقتی استخراج ناقص باشد، به آن آندر اکستراکشن می‌گوییم؛ یعنی آب نتوانسته به‌اندازه‌ی کافی ترکیبات طعمی قهوه را از ذرات پودر بیرون بکشد.

به بیان دیگر، در چنین حالتی تنها بخش ابتدایی از ترکیبات قهوه (مثل اسیدهای روشن و ترکیبات فرّار اولیه) در فنجان حل می‌شوند، اما قندها، روغن‌ها و ترکیبات شیرین و متعادل‌کننده هنوز درون ذرات باقی می‌مانند.

نتیجه چیست؟ فنجانی با طعمی تیز، ترش و ناپخته که نه از نظر بادی غنی است و نه از نظر شیرینی تعادل دارد.

🔬 نشانه‌های آندر اکستراکشن در طعم و ظاهر

اگر می‌خواهی بدون ابزار خاصی تشخیص بدهی که قهوه‌ات آندر است، به چند نشانه‌ی ساده توجه کن:

1. طعمی ترش و نارس
قهوه آندر معمولاً یادآور ترشی میوه‌های نارس یا لیموترش است. البته اسیدیته‌ی خوب همیشه بد نیست — مثلاً در قهوه‌های آفریقایی گاهی طعم‌های میوه‌ای و روشن مطلوب‌اند — اما وقتی تعادل به‌هم بخورد، حس ترشی زننده و آزاردهنده ایجاد می‌شود.

2. بدن (Body) سبک یا آبکی
فنجان آندر معمولاً حس «سبکی» دارد. وقتی قهوه را در دهان می‌چرخانی، حس می‌کنی آب است نه عصاره‌ی غنی. علتش این است که ترکیبات قندی و روغنی هنوز استخراج نشده‌اند.

3. افزایش تیزی در پس‌مزه
پس‌مزه‌ی قهوه‌های آندر معمولاً کوتاه و تیز است. طعم بلافاصله محو می‌شود و حس گسی یا خامی باقی می‌گذارد.

4. ظاهر کم‌رنگ‌تر (در اسپرسو)
در اسپرسو، آندر اکستراکشن اغلب با کرمای روشن، نازک و زودشکن همراه است. رنگ شات معمولاً روشن‌تر از حد طبیعی است و جریان خروجی سریع‌تر از حالت معمول.

⚙️ دلایل اصلی آندر اکستراکشن

برای درک بهتر علت‌ها، باید بدانیم که استخراج قهوه تحت تأثیر پنج عامل اصلی قرار دارد:
۱. درجه‌ی آسیاب
۲. زمان تماس آب و قهوه
۳. دمای آب
۴. نسبت قهوه به آب (Brew Ratio)
۵. توزیع و یکنواختی دم‌آوری

حالا ببینیم در هر کدام چه اشتباهی می‌تواند باعث آندر شود:

۱. آسیاب خیلی درشت

رایج‌ترین دلیل آندر همین است. وقتی ذرات پودر خیلی درشت باشند، سطح تماسشان با آب کم می‌شود و زمان لازم برای استخراج کامل ترکیبات وجود ندارد. در نتیجه فقط بخش اسیدی و اولیه از قهوه وارد فنجان می‌شود.

۲. زمان دم کوتاه

در روش‌های دستی مثل پوراور (V60) یا ایروپرس، اگر آب خیلی سریع از قهوه عبور کند، واکنش کافی بین آب و ذرات رخ نمی‌دهد. در اسپرسو هم اگر شات در کمتر از ۲۰ ثانیه آماده شود، احتمال آندر بالاست.

۳. دمای پایین آب

دمای کمتر از ۸۸ درجه سانتی‌گراد باعث می‌شود سرعت حل‌شدن ترکیبات قهوه پایین بیاید. به همین دلیل در بیشتر روش‌های دم‌آوری دمای استاندارد بین ۹۲ تا ۹۶ درجه در نظر گرفته می‌شود.

۴. نسبت آب زیاد یا قهوه کم

اگر نسبت دم مثلاً ۱ به ۱۸ یا بیشتر باشد (یعنی قهوه کم و آب زیاد)، نتیجه رقیق و کم‌استخراج می‌شود. برای شروع، نسبت ۱ به ۱۵ یا ۱ به ۱۶ اغلب تعادل بهتری می‌دهد.

۵. توزیع نامناسب و کانالینگ

در اسپرسو، اگر پودر قهوه به‌طور یکنواخت در پورتافیلتر پخش نشده باشد، آب از مسیرهای راحت‌تر عبور می‌کند (پدیده‌ای به نام Channeling) و برخی قسمت‌ها بیش‌استخراج و برخی کم‌استخراج می‌شوند.

📈 نکته حرفه‌ای: حس طعم شیرینی، شاخص تعادل استخراج

یکی از راه‌های ساده برای تشخیص استخراج صحیح، وجود حس «شیرینی طبیعی» در فنجان است. اگر قهوه‌ات ترش است و هیچ شیرینی‌ای حس نمی‌کنی، احتمال زیاد آندر است. وقتی استخراج درست انجام شود، حتی بدون افزودن شکر، مزه‌ی قهوه حالت ملایم و کاراملی پیدا می‌کند.

اور اکستراکشن (Over Extraction) چیست و چطور آن را اصلاح کنیم؟

همان‌طور که در بخش قبل گفتیم، آندر اکستراکشن یعنی وقتی قهوه به‌اندازه‌ی کافی عصاره‌گیری نمی‌شود. حالا بریم سراغ سمت مقابل — اور اکستراکشن، یا استخراج بیش از حد.

در این حالت، آب بیش از زمان لازم با قهوه تماس دارد یا شرایط دم‌آوری طوری است که بیش‌ازحد از ترکیبات درون قهوه خارج می‌شود. نتیجه؟ فنجانی با طعم تلخ، خشک و گاهی گسی که حس خوشایند قهوه را از بین می‌برد.

🔍 تعریف ساده‌تر اور اکستراکشن

در استخراج کامل، تعادل میان اسیدیته، شیرینی و تلخی برقرار است. اما وقتی این فرآیند بیش از حد طول بکشد، آب شروع می‌کند به حل کردن ترکیباتی که نباید در فنجان باشند — مثل تانن‌ها، لیگنین‌ها و پلی‌فنول‌های تلخ.

به بیان ساده‌تر، اگر قهوه‌ات بیش از حد عصاره‌گیری شده باشد، یعنی از دانه‌ات هر آنچه ممکن بود گرفته‌ای — حتی چیزهایی که طعم مطلوبی ندارند.

🧠 چرا این اتفاق می‌افتد؟

علت‌های اور اکستراکشن تقریباً همان پنج متغیر قبلی‌اند، اما در جهت معکوس:

۱. آسیاب خیلی ریز

وقتی ذرات خیلی ریز باشند، سطح تماسشان زیاد است و آب برای عبور از میان‌شان باید مدت طولانی‌تری بماند. در نتیجه ترکیبات زیادی (از جمله تلخ‌ها) استخراج می‌شوند.

۲. زمان دم زیاد

در روش‌هایی مثل فرنچ‌پرس یا کمکس، اگر قهوه را بعد از اتمام زمان توصیه‌شده هم در تماس با آب بگذاری، احتمال اور بالا می‌رود. برای فرنچ‌پرس مثلاً بیش از ۵ دقیقه ماندن، اغلب باعث طعم تلخ و سنگین می‌شود.

۳. دمای زیاد آب

دمای بالاتر از ۹۶ درجه باعث می‌شود استخراج خیلی سریع‌تر و تندتر انجام شود، به‌ویژه برای قهوه‌های تیره‌رست. این مورد در اسپرسو یا سایفون خیلی اثرگذار است.

۴. نسبت دم نادرست (قهوه زیاد، آب کم)

وقتی قهوه زیاد بریزی یا آب کم باشد، تراکم زیاد مواد در تماس با آب باعث استخراج شدیدتر می‌شود.

۵. کانالینگ و یکنواختی پایین

ممکن است در اسپرسو، بعضی بخش‌های پودر زودتر خیس شوند و برخی دیرتر. قسمت‌هایی که دیر خیس می‌شوند معمولاً بیش‌ازحد استخراج خواهند شد، چون آب در آن نواحی کندتر حرکت می‌کند.

🧪 نشانه‌های اور اکستراکشن

اگر می‌خواهی تشخیص بدهی که قهوه‌ات بیش از حد عصاره‌گیری شده یا نه، به این موارد دقت کن:

1. طعمی تلخ، خشک و گس
تلخی همیشه نشانه‌ی اور نیست (چون برخی تلخی‌ها طبیعی‌اند)، اما وقتی طعم در دهان حالت «خشکی» و سوزش پیدا کند، احتمالاً اور است.

2. بدن سنگین و پس‌مزه‌ی خشک‌کننده
اور اکستراکشن معمولاً فنجانی با بادی سنگین ولی بی‌تعادل می‌سازد. پس‌مزه‌ی آن خشک و طولانی است، بدون حس شیرینی یا اسیدیته‌ی مطبوع.

3. کرمای تیره و ضخیم (در اسپرسو)
کرما در اور معمولاً قهوه‌ای تیره یا قهوه‌ای مایل به سیاه است، گاهی حتی با لکه‌های سیاه یا براق.

4. جریان کند یا قطره‌ای
در اسپرسو، اگر جریان قهوه به سختی از پرتافیلتر خارج شود یا زمان شات بالای ۳۵ ثانیه طول بکشد، احتمال زیاد اور اتفاق افتاده است.

5. احساس طعم سوخته یا چوبی
این حس معمولاً وقتی ایجاد می‌شود که آب بیش از حد گرم باشد یا قهوه زیاد در معرض حرارت مستقیم قرار گیرد.

☕️ نکته‌ی طلایی برای باریستاها:

در بسیاری از مواقع، آندر و اور در یک فنجان به‌طور همزمان رخ می‌دهند!
مثلاً در اسپرسوهایی که کانالینگ دارند، بخش‌هایی از سبد بیش‌ازحد عصاره‌گیری می‌شوند و بخش‌های دیگر کمتر.
به همین دلیل، یکنواختی استخراج مهم‌تر از “زمان” یا “درجه‌ی آسیاب” است.

اگر حس می‌کنی قهوه‌ات هم ترش است هم تلخ، احتمالاً ترکیبی از آندر و اور داری. در این حالت بهتر است روی توزیع یکنواخت پودر، تمپ و کیفیت آسیاب تمرکز کنی.

🔬 از طعم تلخ تا تلخی کنترل‌شده

بد نیست بدانیم که تلخی همیشه دشمن نیست. قهوه بدون تلخی اصلاً حس «قهوه بودن» ندارد. هدف ما حذف تلخی نیست، بلکه کنترل آن است.
تلخی متعادل می‌تواند ساختار فنجان را کامل کند، همان‌طور که کمی نمک در غذا طعم را زنده می‌کند.

بنابراین، درک تفاوت میان تلخی مطلوب و اور اکستراکشن نیاز به تجربه‌ی چشیدن دارد. بهترین تمرین؟ دو فنجان از یک قهوه را با زمان‌های متفاوت دم کن و مقایسه کن تا تفاوت را با زبان خودت حس کنی.

چطور تعادل استخراج را پیدا کنیم؟

راهنمای کامل برای رسیدن به فنجان متعادل

حالا که با مفهوم آندر و اور آشنا شدی، وقتشه به سراغ هدف اصلی بریم: یافتن نقطه‌ی تعادل استخراج.
در این نقطه، قهوه طعمی شیرین، متعادل، با بدن مناسب و پس‌مزه‌ی دل‌پذیر داره — نه ترشِ تیز و نارس، نه تلخِ خشک و سنگین.

🧭 چطور نقطه‌ی تعادل رو پیدا کنیم؟

در واقع رسیدن به استخراج مطلوب مثل پیدا کردن نقطه‌ی طلایی بین دو مرز آندر و اوره.
باریستاهای حرفه‌ای معمولاً به کمک تجربه و زبان چشایی‌شون یاد گرفتن که از روی مزه، قهوه رو تنظیم کنن.
اما برای شما که در خانه یا کافه کار می‌کنی، این مراحل ساده کمک بزرگی می‌کنن:

1. یک متغیر رو در هر بار دم تغییر بده.
اگه بخوای همزمان آسیاب، دما و زمان رو تغییر بدی، هیچ‌وقت نمی‌فهمی کدوم عامل مؤثر بوده.
فقط یکی رو عوض کن و نتیجه رو بچش.

2. طعم‌ها رو یادداشت کن.
بعد از هر بار دم، حس ترشی، تلخی، بادی، و پس‌مزه رو بنویس. با چند تکرار، الگوی استخراج قهوه‌ات رو پیدا می‌کنی.

3. نسبت دم رو تنظیم کن.
از نسبت ۱:۱۵ شروع کن (۱ گرم قهوه برای هر ۱۵ گرم آب).
اگر قهوه‌ات خیلی غلیظه، نسبت رو تا ۱:۱۶ ببر. اگر رقیقه، تا ۱:۱۴ کاهش بده.

4. زمان دم‌آوری و ریختن آب رو کنترل کن.
زمان مناسب برای بیشتر روش‌ها بین ۲ تا ۴ دقیقه است.
زمان‌های خیلی کوتاه معمولاً باعث آندر و خیلی طولانی باعث اور می‌شن.

5. به دما توجه ویژه داشته باش.
دمای استاندارد آب بین ۹۲ تا ۹۶ درجه سانتی‌گراده.
برای رست روشن معمولاً دمای بالاتر (۹۵–۹۶) بهتره، برای رست تیره دمای پایین‌تر (۹۱–۹۳).

📊 جدول خلاصه‌ی تنظیمات آندر و اور

عامل دم‌آوری اگر قهوه ترش و نارس است (آندر)/اگر قهوه تلخ و خشک است (اور)

درجه آسیاب کمی ریزتر کن /کمی درشت‌تر کن
زمان دم طولانی‌تر کن/ کوتاه‌تر کن
دمای آب بالاتر ببر/ پایین‌تر بیار
نسبت آب به قهوه آب کمتر / قهوه بیشتر آب بیشتر قهوه کمتر
توزیع (در اسپرسو) بررسی یکنواختی و تمپ محکم‌تر /سبک‌تر یا آسیاب درشت‌تر
طعم مورد انتظار ترش، تیز، ناپخته تلخ، گس، خشک
راه‌حل سریع افزایش دما یا زمان کاهش دما یا زمان

این جدول رو می‌تونی پرینت بگیری و کنار آسیاب یا دستگاه اسپرسوسازت بچسبونی.
با چند هفته تمرین، چشمت و زبانت به‌قدری عادت می‌کنه که فقط با دیدن رنگ و کرما بفهمی در چه نقطه‌ای هستی.

🔬 اگر ابزار اندازه‌گیری داری…

اگر دسترسی به دستگاه اندازه‌گیری TDS یا ریفراکتومتر داری، می‌تونی استخراج رو دقیق‌تر بررسی کنی.

TDS (Total Dissolved Solids) یعنی غلظت مواد محلول در فنجان (بر حسب درصد).

EY (Extraction Yield) یعنی درصدی از جرم قهوه که وارد فنجان شده.

فرمول ساده‌ی محاسبه:

> EY = TDS × (وزن فنجان / وزن قهوه خشک)

هدف کلی:

EY بین ۱۸ تا ۲۲٪

TDS بین ۱٫۱۵ تا ۱٫۴۵٪ (برای قهوه فیلتری)

TDS بین ۸ تا ۱۲٪ (برای اسپرسو)

این اعداد فقط راهنما هستن، اما به تو کمک می‌کنن روند استخراج رو علمی‌تر دنبال کنی.

☕️ تمرین حسی برای درک بهتر آندر و اور

برای اینکه واقعاً فرق این دو رو درک کنی، یک آزمایش ساده انجام بده:

1. سه فنجان قهوه درست کن:

یکی با زمان دم خیلی کوتاه (مثلاً ۱ دقیقه).

یکی با زمان معمول (مثلاً ۳ دقیقه).

یکی با زمان طولانی (۵ دقیقه).

2. هر سه رو بچش و یادداشت کن:

فنجان اول احتمالاً ترش و تیزه → آندر.

فنجان دوم متعادل و شیرینه → استخراج مطلوب.

فنجان سوم تلخ و سنگینه → اور.

با این تمرین، ذائقه‌ات به‌مرور قوی‌تر می‌شه و حتی بدون ابزار می‌تونی تشخیص بدی قهوه‌ات در چه وضعیه.

🧩 نکات تخصصی برای باریستاهای حرفه‌ای

کنترل جریان آب در پوراور:
ریختن آب در چند مرحله‌ی کوچک (Pulse Pour) به‌جای یکباره، باعث استخراج یکنواخت‌تر می‌شه.
جریان آب باید آرام، پیوسته و در مرکز مخروط بچرخه.

پروفایل فشار در اسپرسو:
دستگاه‌های حرفه‌ای به باریستا اجازه می‌دن فشار آب رو در طول عصاره‌گیری کنترل کنن.
شروع با فشار کمتر و افزایش تدریجی می‌تونه از آندر جلوگیری کنه.

رست و استخراج:
قهوه‌های روشن‌تر نیاز به دمای بالاتر و زمان بیشتر دارن چون ساختار سلولی متراکم‌تری دارن.
در مقابل، قهوه‌های تیره‌تر سریع‌تر عصاره‌گیری می‌شن.

🪄 جمع‌بندی نهایی

آندر اکستراکشن: قهوه کم‌استخراج → طعم ترش، نارس، بدن ضعیف.

اور اکستراکشن: قهوه بیش‌استخراج → طعم تلخ، خشک، سنگین.

هدف نهایی: رسیدن به تعادل طعمی میان اسیدیته، شیرینی و تلخی.

استخراج قهوه مثل نواختن موسیقیه؛ هر جزء کوچک، از دمای آب تا ریزی آسیاب، مثل نت‌های مختلف نقش خودش رو داره.
وقتی همه چیز هماهنگ بشه، فنجانی خلق می‌کنی که هم حرفه‌ای‌ها تحسینش می‌کنن و هم مشتری‌ها عاشقش می‌شن.

🧠 کلید طلایی به خاطر بسپار:

قهوه‌ی خوب از آسیاب دقیق و صبر شروع می‌شه، نه از تجهیزات گران.
تمرین مداوم و شناخت طعم، راز اصلی تسلط بر آندر و اور است

خرید قهوه

شما خریداران و مصرف کنندگان دانه های قهوه در ایران می توانید دانه مرغوب قهوه را به صورت آنلاین تهیه نمایید. جهت سفارش و کسب اطلاعات بیشتر لطفا از طریق کانالهای ارتباطی زیر با ما تماس حاصل بفرمایید.

شماره تماس : 09129780370 محمد مهرسام

اینستاگرام : mehrsam_coffee@

وب سایت : www.coffeeirani.ir

آدرس دفتر : خیابان امام ، میدان شورا ، پاساژ ثنا ، طبقه همکف واحد 23

شرکت بازرگانی عقاب سبز مهرسام عرضه کننده انواع دانه قهوه در ایران

خریدی مطمئن ،کیفیت بالا و پشتیبانی

حتی بعد از ارسال

قهوه را شرکتی ، ارزان و با ضمانت کیفیت و فروش بخرید

ارسال بار به تمامی نقاط ایران